Een ‘draagbare kunstnier’ waarmee een nierpatiënt thuis, op het werk of zelfs op reis zou kunnen dialyseren. Het zou de kwaliteit van leven van nierpatiënten aanzienlijk verbeteren. Het UMC Utrecht werkt stap voor stap toe naar zo’n draagbare kunstnier waarin spoelvloeistof is te hergebruiken. Tot voor kort leek dit onmogelijk.

Bij gezonde mensen zuiveren de nieren het bloed; ze halen allerlei afvalstoffen uit het bloed. Maar als de nieren niet of nauwelijks meer werken, zijn patiënten voor hun overleving afhankelijk van een spoeling (ook wel dialyse genoemd). In Nederland dialyseren ruim 6500 mensen. Zij kunnen dit op twee manieren doen, maar het principe is hetzelfde. Bij een dialyse stroomt het bloed langs een filter. Daar vindt een uitwisseling plaats van water, zouten en afvalstoffen tussen bloed en spoelvloeistof. Bij hemodialyse (via het bloed) is dat een kunstnier in de vorm van een groot apparaat. Bij de buikspoeling is het filter het buikvlies waarbij spoelvloeistof in de buikholte, via een buisje in de buikwand, een paar keer per dag wordt ververst.

Ondanks de verbeteringen aan dialyseapparatuur in de afgelopen decennia, is de prognose van patiënten nog altijd slecht. Op dit moment zijn twee draagbare apparaten in ontwikkeling, de PAK (Portable Artificial Kidney) voor hemodialyse en de WEAKID (Wearable Artificial KIDney) voor buikspoelingen. Deze apparaten maken dialyseren naar verwachting eenvoudiger en beter.

Maaike van Gelder, arts-onderzoeker op de afdeling Nefrologie & Hypertensie, is betrokken bij de ontwikkeling van de draagbare kunstnieren. Ze legt uit dat het formaat van huidige dialyseapparaten het grootste probleem is. “Het is een groot en zwaar ding, waardoor thuis dialyseren niet makkelijk is. Daarom kiezen de meeste patiënten voor een dialyse in een ziekenhuis. Dat betekent dat deze patiënten drie keer per week vier uur lang aan een ziekenhuisbed vastzitten. De buikspoeling kan weliswaar thuis, maar gaat vaak gepaard met problemen zoals ontsteking en achteruitgang van het buikvlies. Hierdoor moeten patiënten na verloop van tijd toch op hemodialyse overstappen. Bovendien zuivert buikspoeling het bloed minder goed dan hemodialyse.”

Draagbaar

Volgens Maaike kan een draagbare kunstnier het een stuk makkelijker maken voor patiënten. Zo is bijvoorbeeld door continue zuivering met behulp van adsorberende stoffen veel minder spoelvloeistof nodig. Het apparaat voor hemodialyse gebruikt maar zes liter spoelvloeistof in plaats van 120. Hierdoor kan een patiënt het apparaat eenvoudiger thuis gebruiken en meenemen op reis. Met de draagbare kunstnier voor buikspoeling is dagelijks maar één wisseling van spoelvloeistof nodig in plaats van de huidige vier tot zes. Dat scheelt tijd, maar verlaagt ook de kans op buikvliesontsteking. Ook zuivert dit apparaat het bloed beter waardoor patiënten zich waarschijnlijk beter voelen.

De twee draagbare apparaten zijn een grote stap richting een kleine kunstnier in de toekomst. Beiden wegen nu nog ongeveer tien kilo. Samen met de Nierstichting, verschillende universiteiten en bedrijven, werkt het UMC Utrecht hard aan verdere verkleining.

Hergebruik spoelvloeistof

De uitdaging voor zo’n draagbare kunstnier is het hergebruik van de spoelvloeistof. Tot voor kort leek dit niet mogelijk. Maar Maarten Wester, arts-in-opleiding tot internist-nefroloog, onderzocht met succes meerdere mogelijkheden. Dit betekent dat er aanzienlijk minder vloeistof in een apparaat nodig is, wat scheelt in volume en gewicht.

Maarten promoveerde begin november op dit onderwerp. “Weten hoe we spoelvloeistof kunnen ontdoen van afvalstoffen is een essentiële stap in de ontwikkeling van een miniatuur dialyseapparaat. Maar voor we de stap kunnen maken naar het testen van een kleinere draagbare kunstnier bij patiënten, moeten we zorgvuldig bekijken of de door ons gebruikte technieken daadwerkelijk veilig zijn. Daar zijn we nu uitgebreid mee bezig.”

Allereerste kunstnier

De allereerste kunstnier werd in 1938 ontwikkeld door de jonge arts Willem Kolff. Hij keek destijds machteloos toe hoe zijn eerste patiënt langzaam stierf. Waar collega’s terughoudend zijn en het bij diëten hielden, begon Willem Kolff aan de bouw van een machine. Midden in de Tweede Wereldoorlog ontwikkelde hij de kunstnier, een machine waarmee miljoenen levens werden gered. Zijn verhaal en meer over deze eerste kunstnier is terug te zien in Andere Tijden, het geschiedenisprogramma van de NTR en de VPRO. Te zien op zaterdag 8 december van 21.20 uur op NPO2.

De Nierstichting maakte dit filmpje over de kunstnier.

Op de foto is het huidige dialyseapparaat te zien.

Meer weten over nierfunctie-vervangende therapie? Kijk op umcutrecht.nl.