“Chirurg in het lab” 

Nieuwe manieren vinden om tumoren in de lever en galwegen te behandelen. Niet alleen door chirurgische skills te verbeteren maar door tegelijkertijd te begrijpen waarom en hoe kanker zich ontwikkelt. Dat is het doel van chirurg Jeroen Hagendoorn. Per 1 november is hij UMC Utrecht’s nieuwe hoogleraar translationele chirurgische oncologie. Een opmerkelijke leerstoel want hij verbindt hiermee direct theorie (fundamenteel onderzoek) met praktijk (oncologische chirurgie). 

Jeroen Hagendoorn is er altijd van overtuigd geweest dat de dagelijkse ziekenhuispraktijk en fundamentele wetenschap (onderzoek in het lab naar hoe ziekten op cel-/gen-/moleculair niveau ontstaan en zich ontwikkelen) niet van elkaar moeten worden gescheiden.  
 
“Ik geloof dat vragen over de biologie van kanker alleen in het lab beantwoord kunnen worden, maar het zijn de klinische patiënten die deze inzichten echt op de proef stellen”, vertelt Jeroen.  
 
Deze gedachte is de kern van zijn werk als chirurg én onderzoeker. Hij opereert patiënten met lever-, galweg- en alvleeskliertumoren, maar tegelijkertijd bestudeert hij de biologische mechanismen die kanker veroorzaken en verspreiden. Met zijn nieuwe rol als hoogleraar wil Jeroen de samenwerking tussen lab en kliniek (de dagelijkse ziekenhuispraktijk) verder stimuleren en uitbouwen binnen het UMC Utrecht. Zo kunnen patiënten de beste behandeling op maat krijgen. 

Hoe zaait kanker uit naar de lever? 

Jeroen onderzoeksgebied richt zich op de moleculaire eigenschappen van levermetastasen (uitzaaiingen van darmkanker in de lever) en levercelkanker.  
 
“Hoe verlaten kankercellen de lever? En hoe verspreiden ze zich naar andere organen? Onderzoek hiernaar is cruciaal voor het verbeteren van behandelingen en het voorkomen van nieuwe uitzaaiingen”, legt Jeroen uit. “Door over dit soort vragen te sparren met mijn ‘collega in het lab’ en hoogleraar tumorbiologie Onno Kranenburg, komen er concrete ideeën om dit uit te zoeken. Zo hebben we bijvoorbeeld een microscopische 3D-chip ontwikkeld waarin we lymfevaten laten groeien en tumorcellen live kunnen zien uitzaaien.” 

Bestraling én operatie 

Jeroen werkt daarnaast intensief aan het ontwikkelen van nieuwe behandelmethoden. Dat doet hij samen met andere specialismen, zoals radiologen, nucleair geneeskundigen, oncologen en maag-, darm- en leverartsen.  

 Een belangrijke nieuwe behandeling is bijvoorbeeld de combinatie van radio-embolisatie met chirurgie. Bij radio-embolisatie worden radioactieve bolletjes in de leverslagader gespoten. Die bolletjes komen vervolgens in de bloedvaten van de tumor terecht en bestralen die – heel gericht – van binnenuit.  

 “We hebben al aangetoond dat het combineren van radio-embolisatie met leverchirurgie de kans op een succesvolle operatie vergroot, vooral bij patiënten met leverkanker die aanvankelijk niet kunnen worden geopereerd,” vertelt hij. “Dit soort innovaties, waar bij we multidisciplinair te werk gaan, kunnen de behandelopties voor patiënten drastisch verbeteren.” 

Robot verbetert herstel 

Naast radio-embolisatie richt Jeroen zich ook op robotchirurgie. “Robotchirurgie maakt het mogelijk om operaties via kleinere incisies uit te voeren. Dit resulteert in minder pijn, minder complicaties en een sneller herstel. Dit heeft een enorme impact op de kwaliteit van leven van onze patiënten”, aldus  Jeroen. “De ontwikkeling van robotchirurgie gaat ook heel snel, waardoor we het kunnen combineren met innovaties als beeldgestuurd opereren, telechirurgie (opereren op afstand – red.) en AI.”  

Het gebruik van robots bij leveroperaties is gestegen van 14 procent in 2014 naar zo'n 60 procent nu, mede dankzij het programma dat Jeroen en zijn collega’s hebben ontwikkeld.  

Hét verschil maken 

Volgens Jeroen is het al dan niet slagen van een behandeling te danken aan hoe verschillende disciplines in het ziekenhuis de handen ineen slaan. Zowel in de patiëntenzorg als in het onderzoek. 

“De kracht van ons werk zit in de nauwe samenwerking tussen chirurgen en wetenschappers”, vertelt Jeroen. “In het Laboratorium voor Translationele Oncologie (LTO) werken we dagelijks samen met fundamentele onderzoekers. Dit zorgt ervoor dat we vraagstukken uit de praktijk meteen kunnen vertalen naar wetenschappelijk onderzoek en andersom.” 

Het LTO speelt in het UMC Utrecht een sleutelrol in de vertaling van laboratoriumonderzoek naar de ’kliniek’ (het ziekenhuisbed), waar nieuwe behandelingen daadwerkelijk worden uitgeprobeerd.  

“De interactie tussen laboratorium en kliniek maakt wat we doen uniek. Het geeft ons niet alleen nieuwe inzichten, maar ook de mogelijkheid om behandelingen sneller beschikbaar te maken voor onze patiënten,” legt Jeroen uit. 

“Kankeronderzoek en patiëntenzorg zijn geen gescheiden werelden, maar twee kanten van dezelfde missie. Het is uniek om een lab als het LTO binnen een klinische afdeling te hebben. Lang geleden was het LTO een ‘chirurgisch-oncologisch’ laboratorium, maar in de afgelopen tien jaar zijn veel meer specialismen aangesloten, waaronder de urologie, oncologie, epidemiologie en gynaecologie. Samen kunnen we sneller behandelingen ontwikkelen die echt het verschil kunnen maken voor patiënten.” 

(Inter)nationale bruggen 

Maar niet alleen binnen het UMC Utrecht is samenwerking belangrijk. Jeroen werkt als chirurg in een van de grootste teams voor lever-, galweg- en alvleesklierchirurgie in Nederland. Zij werken niet vanaf een maar twee operatielocaties: in zowel het UMC Utrecht als het St. Antonius ziekenhuis (Nieuwegein/Utrecht). Ook slaan Jeroen en zijn collega-chirurgen de handen ineen met partnerziekenhuizen binnen het regionale kankerzorgnetwerk RAKU/Oncomid (Oncologie Midden-Nederland). 

Maar medisch onderzoek houdt zich niet aan landsgrenzen, benadrukt Jeroen. Ook in de rest van Nederland en internationaal bouwt Jeroen bruggen. Na zijn artsexamen werkte hij drie jaar in een kankerlaboratorium van Harvard Medical School in Boston. En hij werkt nu onder meer nauw samen met andere Nederlandse umc’s en met onderzoeksgroepen in onder andere Boston, Stockholm en Los Angeles.  

Ambitie voor de toekomst 

Als hoogleraar wil Jeroen zijn onderzoeksprogramma verder uitbreiden en tegelijkertijd een voorbeeld zijn voor andere artsen die de brug willen slaan tussen fundamentele wetenschap en zorg.  

“Ik wil laten zien dat je als chirurg actief kunt bijdragen aan wetenschappelijk onderzoek en daarmee de zorg kunt verbeteren. Mijn doel is om innovatieve behandelingen verder te ontwikkelen en tegelijkertijd te zorgen dat ons onderzoek snel beschikbaar is voor patiënten.” 

Pas het begin 

Zijn benoeming als hoogleraar markeert niet alleen een persoonlijke mijlpaal, maar ook een belangrijke stap voor het UMC Utrecht.  

“Het UMC Utrecht heeft wereldwijd een toonaangevende positie in de oncologische zorg en innovatief onderzoek. Ik ben trots om hieraan bij te dragen en verder te bouwen aan onze internationale reputatie,” zegt Jeroen. 

“Ik streef ernaar dat de nieuwste wetenschappelijke inzichten snel in de praktijk worden gebracht,” zegt Hagendoorn. “Met onder meer het LTO en mijn collega's binnen Oncomid (Oncologie Midden-Nederland – red.) werken we hard aan de zorg van de toekomst. Dit is pas het begin.”