Stamceltransplantatie wordt ingezet als een levensreddende behandeling bij zowel goedaardige (bijv. ernstige immuunziekten, sikkelcelziekte) als kwaadaardige (bijv leukemie, lymfoom) aandoeningen. Echter, deze behandeling is ook risicovol, waarbij de kans op overlijden, afhankelijk van de aandoening, tussen de 10 en 40 procent varieert. Het is dan ook essentieel dat er bij chemotherapie een optimale balans wordt gevonden tussen het afbreken van het beenmerg en het eigen immuunsysteem van de patiënt versus de toxiciteit van de behandeling.

Het immuunsysteem van de patiënt wordt voorafgaand aan een stamceltransplantatie afgebroken met hoge doses chemotherapie met busulfan en fludarabine. Busulfan wordt reeds op maat gedoseerd, maar voor fludarabine was nog niet vastgesteld hoe dit het best gedoseerd kan worden.

Computermodel

Apotheker-onderzoeker Jurgen Langenhorst ontwierp met behulp van bloedmonsters van meer dan 250 patienten die in het UMC Utrecht een stamceltransplantatie hadden ondergaan een farmacokinetisch model. Hiermee kan voor elke individuele patiënt een optimale dosering van fludarabine worden berekend. Het computermodel liet in een subgroep van 192 personen ook zien dat indien elke patiënt een optimale dosis fludarabine zou ontvangen (op basis van lichaamsgewicht en nierfunctie), de sterfte met ongeveer 10 procent zal kunnen afnemen. In het UMC Utrecht loopt nu een gerandomiseerde prospectieve studie die de voorspelling van dit computermodel in de kliniek moet bevestigen. 

Jurgen Langenhorst over de implicaties van zijn onderzoek: “De resultaten van ons onderzoek zijn inmiddels opgepikt door beroepsorganisaties, en zouden kunnen daardoor gaan leiden tot aanpassing van de internationale behandelrichtlijnen bij stamceltransplantatie. Het is erg bevredigend om te zien dat ons onderzoek een direct effect heeft op de kwaliteit van zorg, en dat we hiermee mogelijk meer mensenlevens kunnen redden.”

Stamceltransplantatie

Bij een stamceltransplantatie worden zieke cellen in het beenmerg van de patiënt opgeruimd en vervangen door gezonde stamcellen van een donor. Voorafgaand aan de infusie van de stamcellen krijgt de patiënt chemotherapie en immuunremmers om plaats te maken voor de donorcellen in het beenmerg en tevens de zieke cellen zoveel mogelijk op te ruimen. Eenmaal in het bloed nestelen de stamcellen zich in het beenmerg van de patiënt, waar ze nieuwe immuuncellen gaan produceren. Gedurende de periode tussen chemotherapie en het herstel van het immuunsysteem heeft de patient geen afweer tegen ziekteverwekkers en loopt daardoor een hoog risico op infecties die ernstig kunnen verlopen.

Promotie

Jurgen Langenhorst (Hoogeveen, 1988) promoveert op 14 mei 2019 aan de Universiteit Utrecht op het proefschrift “Model-based therapy in allogenic hematopoietic cell transplantation”. Promotor is prof. dr. Alwin Huitema (UMC Utrecht en Nederlands Kanker Instituut, Amsterdam). Copromotoren zijn dr. Jaap Jan Boelens (Memorial Sloan-Kettering Cancer Center, New York, USA) en dr. Charlotte van Kesteren (Albert Schweizer Ziekenhuis, Dordrecht). Jurgen Langenhorst werkt als farmacometrisch consultant bij Pharmetheus AB in Uppsala (Zweden).