Innovatief kanker te lijf
Waarom zijn hoofd- en halskankertumoren zo agressief? Beïnvloedt de plek van darmkankeruitzaaiingen de slagingskans van chemotherapie? Hoe kunnen we patiënten sneller behandelen met geavanceerde medicijnen? Deze en meer vragen staan centraal bij zeven nieuwe onderzoeken van het UMC Utrecht. KWF Kankerbestrijding financiert deze projecten, waarover we hieronder meer vertellen, in totaal met ruim 2,5 miljoen euro.
1. Enzym onder controle
Hoofd- en halskanker is een van de meest dodelijke vormen van kanker. Opereren is lastig omdat de tumorcellen snel uitzaaien of ingroeien in omringend weefsel. Ook is het lastig te voorspellen waarom sommige tumoren wel goed reageren op behandelingen en andere niet.
Onderzoek van Patrick Derksen (hoogleraar experimentele & preklinische onco-pathologie) laat zien dat tumoren die veel van het molecuul FER bevatten agressiever zijn. Dit enzym stimuleert namelijk de groei van eiwitten die kankercellen aanwakkeren.
Patrick ontvangt nu ruim 830.000 euro van KWF/Alpe d’HuZes om dit verder te bestuderen. Met behulp van organoïden (mini-tumoren gekweekt in het lab uit hoofd- en halskankertumoren van patiënten) gaan hij en zijn collega’s nog preciezer bekijken hoe FER-moleculen eiwitten, en dus kankercellen, stimuleren. Ook testen ze in het lab twee nieuwe FER-remmende medicijnen.
2. Chemo beïnvloed door plek uitzaaiing?
Darmkanker kan uitzaaien naar verschillende plekken in het lichaam, vooral naar de lever, longen en buikholte. De plaats waar de uitzaaiingen zitten, heeft direct invloed op de overlevingskans en de levenskwaliteit. Vooruitzichten zijn bijvoorbeeld heel slecht wanneer de kanker is uitgezaaid naar de buikholte.
Chemotherapie werkt in dat geval ook minder goed. Op dit moment nemen artsen de plek van de uitzaaiingen vaak niet mee in hun beslissing of ze (welk type) chemotherapie geven.
Uit recent onderzoek van Onno Kranenburg (hoogleraar chirurgische en translationele tumorbiologie) blijkt echter dat de locatie van de uitzaaiingen wel degelijk invloed heeft op het succes van chemotherapie.
Onno en zijn team krijgen nu ruim 375.000 euro van KWF/Alpe d’HuZes om dit verder te bestuderen. Ze gaan testen in het lab hoe en of de uitzaaiingsplek (lever, long, buikholte, hersenen) beïnvloeden of en hoe drie standaardtypen chemotherapie werken. Dat doen ze onder meer met organoïden (mini-tumoren) die opgekweekt zijn uit uitzaaiingen van darmkankerpatiënten.
3. Darmkanker op maat bestrijden
Veel onderzoek naar dikkedarm-, dunnedarm- en anuskanker wordt uitgevoerd bij fitte en jonge patiënten. Dit is niet representatief voor de gemiddelde patiënt, die bijvoorbeeld vaak ouder is. Onder meer daardoor is het lastiger om te voorspellen wat het effect van een behandeling zal zijn, met onnodige bijwerkingen en kosten voor de samenleving als gevolg.
Om gepersonaliseerde behandelingen te kunnen maken, hebben onderzoekers en artsen meer gegevens nodig van uiteenlopende typen patiënten. Met dat doel is het PLCRC (Prospectief Landelijk Darmkanker Cohort) opgericht. Het PLCRC beschikt over de klinische gegevens van inmiddels ruim 25.000 patiënten, en alle Nederlandse ziekenhuizen werken mee aan het cohort.
Internist-oncoloog/assistant professor Robert-Jan Kwakman en zijn team krijgen bijna 510.000 euro om het PLCRC verder door te ontwikkelen. Ze willen onder meer het PLCRC omvormen tot een zelfstandige organisatie en meer patiënten laten deelnemen.
4. Patiënt sneller behandeld
De innovatie in behandelingen tegen kanker gaat in sneltreinvaart, dankzij bijvoorbeeld gentherapie, celtherapie en andere geavanceerde therapieën (ATMP’s).
Jammer genoeg lukt het vaak niet om patiënten daadwerkelijk of snel genoeg met deze nieuwe medicijnen te behandelen. Om dat voor elkaar te krijgen, is namelijk gedegen landelijke samenwerking tussen verschillende centra en disciplines nodig. Alleen dan kan bijvoorbeeld regelgeving worden aangepakt, een robuuste infrastructuur worden neergezet en de ontwikkelingskosten binnen de perken worden gehouden.
Om daarvoor te zorgen, is DARE-NL opgericht. Dit is een landelijk samenwerkingsverband tussen de Nederlandse universitair medische centra, het NKI-AVL, het Prinses Máxima Centrum voor kinderoncologie, Sanquin en de Universiteit Utrecht. Het verbindt onderzoekers, artsen, apothekers, patiënten en regelgevers om nieuwe vooruitstrevende therapieën sneller in de dagelijkse ziekenhuispraktijk te introduceren.
Trudy Straetemans (associate professor tumorimmunologie) en haar team krijgen ruim 510.000 euro om DARE-NL om te vormen tot een blijvend netwerk dat breed wordt gedragen, technisch goed werkt, financieel duurzaam is en stevig ingebed blijft in onderzoek en zorg: ‘DARE-NL by design’.
Plus: 3 keer Boost
Naast de bovenstaande vier subsidies hebben onderzoekers van het UMC Utrecht ook nog drie zogeheten boost grants gekregen: een bedrag van elk zo’n 150.000 euro om hun al door KWF gefinancierde projecten een extra steuntje in de rug te geven.
Jeanette Leusen (hoogleraar antistoftherapie) en haar team gaan met de boost een nieuw model maken waarmee behandelingen beter in het lab kunnen worden getest die neutrofielen (een bepaald type witte bloedcel) moeten activeren. Het gaat daarbij om nieuwe immunotherapieën tegen kanker.
Jurian Schuijers (assistant professor bij UMC Utrecht’s Center for Molecular Medicine) richt zich met de subsidie op een bepaald type eiwit: bèta-catenine. Dit eiwit vormt een soort druppeltjes (condensaten) in celkernen. Door die condensaten worden veel vormen van darm- en leverkanker gestimuleerd. De onderzoekers bestuderen of de groei van kankercellen kan worden gestopt door de bèta-cateninedruppeltjes te verstoren.
Niels Eijkelkamp (hoogleraar neuroimmunologie van pijn) gebruikt de boost voor het nieuwe systeem ‘iSENSE’. Dit model bestaat uit menselijke zenuwcellen die gemaakt zijn uit stamcellen van patiënten. Het is bedoeld om medicijnen op te testen die zenuwschade bij mensen kunnen veroorzaken, zoals bepaalde vormen van chemotherapie. Met medicijnen, zoals Synerkines, wordt vervolgens in iSENSE uitgeprobeerd of de zenuwschade kan worden voorkomen.
Dank aan KWF
Wij zijn KWF Kankerbestrijding dankbaar voor de financiering van deze onderzoeksprojecten en voor hun voortdurende inzet voor kankeronderzoek in Nederland. Een aantal van de projecten wordt mede gefinancierd door Alpe d’HuZes. Hier vind je een overzicht van alle onderzoeken die binnen deze toekenningsronde financiering hebben ontvangen.