Wat kunt u doen bij (risico op) ondervoeding?

Wat kunt u doen bij (risico op) ondervoeding?

U ontvangt deze brochure omdat u (risico op) ondervoeding hebt. 

Dit komt doordat uw gewone voeding niet meer voldoende is of omdat u minder eet. U hebt daardoor waarschijnlijk gewichtsverlies. Ondervoeding kan voorkomen of behandeld worden door meer energie- en eiwitrijke producten te gebruiken en door te blijven bewegen indien mogelijk. Deze brochure geeft informatie over ondervoeding, beweging, gewichtscontrole en het gebruik van energie- en eiwitrijke producten en dieetproducten. U bent misschien al bekend met een dieet of past zelf uw voeding aan bij klachten. Combineer de adviezen uit deze folder met uw eigen dieet. Als u nog niet bij een diëtist onder behandeling bent, maar wel advies nodig hebt, vraag dan aan uw arts een verwijzing naar de diëtist.  

Wat is ondervoeding? 

Bij ondervoeding heeft uw lichaam een tekort aan voedingstoffen, vooral energie en eiwit. Om aan energie en eiwit te komen gebruikt het lichaam zijn reservevoorraden. Er wordt vetweefsel afgebroken, maar ook spierweefsel. Hierdoor valt u af en wordt uw conditie minder goed. 

Bij ondervoeding hebt u:

• minder spierkracht en bent u sneller moe,
• een verminderde werking van hart, hersenen, lever en nieren,
• een minder goede afweer,
• meer kans op complicaties,
• meer tijd nodig om te herstellen na ziekte of behandeling. 

Ondervoeding komt vaak voor bij chronisch zieken, mensen die een grote operatie of veel onderzoeken ondergaan en bij mensen met kanker. Ouderen hebben een groter risico omdat ze vaker ziek zijn en minder bewegen. Ondervoeding kan ook ontstaan als iemand overgewicht heeft.

Bij ondervoeding komt vaak gewichtsverlies voor. U hebt risico op ondervoeding wanneer:

• u binnen een één maand 5% onbedoeld bent afgevallen. Dit geldt ook bij overgewicht. Bij een gewicht van 80 kg is dit bijvoorbeeld 4 kg, bij een gewicht van 60 kg is dat 3 kg.

• u de afgelopen zes maanden 10% onbedoeld bent afgevallen. Dit geldt ook bij overgewicht. Bij een gewicht van 80 kg is dit bijvoorbeeld 8 kg, bij een gewicht van 60 kg is dat 6 kg.

• uw gewicht altijd al laag is. U hebt weinig reserves en een klein gewichtsverlies kan al nadelige gevolgen hebben.

Waarom is voeding belangrijk?

Uw voeding levert energie in de vorm van calorieën. Energie is de brandstof die nodig is om het lichaam goed te laten functioneren. U kunt dingen doen, zoals lopen, fietsen en huishoudelijke werkzaamheden. Naast calorieën is ook eiwit belangrijk. Eiwit is nodig voor het onderhoud en het herstel van het lichaamsweefsel zoals hart, hersenen, lever, nieren, bloed, huid en spierweefsel. Bij ziekte en behandeling heeft het lichaam vaak extra energie en eiwit nodig om te herstellen en goed te kunnen functioneren. Ondervoeding kan voorkomen of behandeld worden door vaker te eten en uw voeding energie- en eiwitrijker te maken. 

Tijdens de behandeling uitklapper, klik om te openen

Wat kunt u doen bij voedingsproblemen?

De behandeling of ziekte kan (tijdelijk) klachten veroorzaken zoals minder eetlust en misselijkheid. Wanneer u weinig eetlust hebt en minder eet kunt u afvallen. Probeer daarom toch te eten; bekijk welke adviezen u goed bevallen. Voeding is niet altijd de oorzaak van misselijkheid. Een lege maag kan ook misselijkheid veroorzaken. Misselijkheid kan er voor zorgen dat u te weinig eet. Om er toch voor te zorgen dat u voldoende voeding binnenkrijgt, kunt u het volgende proberen:

• Een tekort aan vocht verergert de misselijkheid, probeer voldoende (1,5 liter per dag) te drinken;

• Een lege maag verergert vaak de misselijkheid. Probeer daarom regelmatig iets te eten;

• Een toastje of beschuit eten voor het opstaan kan de misselijkheid verminderen;

• Soms helpt het drinken van koolzuurhoudende dranken;

• Voorkom of vermijd etensgeuren en zorg voor frisse lucht;

• Ga rechtop zitten tijdens de maaltijd en blijf tot een half uur na de maaltijd rechtop zitten. De maaltijd kan zo beter zakken en misselijkheid beperken. 

Na de behandeling uitklapper, klik om te openen

Dieetproducten

Als deze adviezen onvoldoende zijn om uw gewenste gewicht te bereiken of te behouden, kan de diëtist u adviseren aanvullende energie- en/of eiwitrijke dieetproducten te gebruiken. Er is een groot assortiment dieetproducten verkrijgbaar, zoals energierijke eiwitrijke drinkvoeding en eiwitrijke siroop of -poeder. De diëtist of arts kan u helpen bij het aanvragen van een machtiging voor de vergoeding door uw zorgverzekeraar. 

Gewicht

Gewichtscontrole is een goede manier om te zien of u voldoende energie uit uw voeding haalt.

• Eén- of tweemaal per week wegen is genoeg.

• Weeg bij voorkeur op hetzelfde tijdstip en op dezelfde weegschaal, zonder schoenen, jas en andere zware kleding.

• Noteer uw gewicht.

• Wanneer uw gewicht gelijk blijft of stijgt, is de hoeveelheid gebruikte voeding voldoende.

• Daalt uw gewicht? De hoeveelheid voeding is dan (nog) niet voldoende.

• Houdt u vocht vast? Dan is uw gewicht geen betrouwbare maat. Overleg met uw arts of diëtist.

Leven met uitklapper, klik om te openen

Hoe maakt u voeding energie- en eiwitrijker?

U kunt de voeding als volgt energierijker maken:

• Eet drie maaltijden per dag en meerdere tussendoortjes.

• Eet op vaste tijden en sla geen maaltijd over.

• Kies voor volle producten.

• Voeg een scheutje ongeklopte slagroom toe aan koffie, chocolademelk, pap, vla en yoghurt of aan soep, aardappelpuree of rijst- en pastasaus.

• Besmeer uw brood royaal met boter of dieetmargarine.

• Neem dubbel beleg. U kunt de voeding als volgt eiwitrijker maken:

• Gebruik eiwitrijke producten, op elk eetmoment.

• Neem voor het slapen gaan ook een eiwitrijk tussendoortje.

• Drinken gaat soms makkelijker dan eten. Probeer daarom bij elk eetmoment een melkproduct of een met eiwitverrijkt melkproduct te nemen. 

Wat zijn eiwitrijke producten?

• Vlees, kip, vis, vegetarische vleesvervangers, kaas en eieren.

• Melk, chocolademelk.

• Yoghurt, Griekse- of Turkse yoghurt, drinkyoghurt, karnemelk, (vruchten) kwark, skyr drink, skyr yoghurt, kefir.

• Vla, (havermout-, griesmeel-, rijste-) pap, (room)toetjes.

• Sojamelk, sojavla, sojayoghurt.

• Peulvruchten en noten.

• Eiwitverrijkte producten; aan bijvoorbeeld melk, kwark, (drink)yoghurt en repen is extra eiwit toegevoegd. Deze producten zijn te herkennen aan “rijk aan eiwit” of “high proteïn”.

• Kijk op de verpakking hoeveel eiwit een product bevat. 

Algemene adviezen

• Varieer in de keuze van gerechten en producten.

• Neem rustig de tijd om te eten en te drinken.

• Extra aandacht en zorg zijn prettig, maar het opdringen van eten of het aanbieden van grote porties helpen meestal niet.

Adviezen voor de broodmaaltijden

De broodmaaltijden worden energie- en eiwitrijker door brood royaal te besmeren en te beleggen. Kies vooral de volvette producten.

• Licht volkorenbrood, bruinbrood, witbrood en geroosterd brood geven meestal een minder verzadigd gevoel dan roggebrood en volkorenbrood.

• Besmeer het brood royaal met dieetmargarine of roomboter.

• Beleg het brood royaal met volvette (smeer)kaas, vleeswaren, paté, pindakaas of hazelnootpasta.

•Andere mogelijkheden om brood te beleggen zijn:

• salades (selderie-, eier-, kip-, vissalade), hummus of avocado

• zachte kaassoorten zoals brie, camembert, mozzarella

• gebakken vis, haring, vis uit blik, gerookte zalm of makreel

• knakworstjes, ragout of kroket

• gebakken ei of gekookt ei, omelet of roerei

• tosti, dubbel belegd met vleeswaren en kaas, of met brie of mozzarella

• toevoegen van saus, zoals mayonaise

• In plaats van brood kunt u beschuit, knäckebröd, croissant, krentenbrood, suikerbrood, harde of zachte bolletjes, pannenkoeken of poffertjes nemen.

• Pap, vla, yoghurt, drinkontbijt of smoothies zijn goede alternatieven als brood eten niet lukt.

• Kies voor volle melkproducten zoals volle yoghurt, boerenyoghurt, Griekse yoghurt, Turkse yoghurt, volle vla, volle melk, volle chocolademelk of roomkwark.

• Neem eens muesli, cruesli of cornflakes met yoghurt, kwark of melk.

• Voeg aan pap, vla of yoghurt een scheutje ongeklopte slagroom toe.

• Aan warme pap kunt u dieetmargarine of roomboter toevoegen.

• Heldere soep en bouillon leveren weinig energie (calorieën). Neem dit niet in plaats van een maaltijd. Een maaltijdsoep op basis van peulvruchten, zoals erwtensoep, bruine bonensoep of minestronesoep, kunt u wel nemen. Of een soep met vlees, kip of vis.

Adviezen voor de warme maaltijd

De warme maaltijd wordt energierijker door room, dieetmargarine of roomboter aan de groente, puree, saus en toetjes toe te voegen. Vlees, vis en kip bevatten veel eiwit. Kies de gerechten die makkelijk te bereiden zijn en waar u trek in hebt. Als u te vermoeid bent om te koken kunt u kant-en-klaar maaltijden kopen.

• Als het eten van vlees, vis of kip niet lukt, kunt u dit vervangen door een vegetarische vleesvervanging, bijvoorbeeld (roer)ei, omelet, kaasplak, ragout, tahoe of vegaburger.

• Probeer een (maaltijd) salade als warm eten u tegen staat. Doe er dan mayonaise of olie doorheen en voeg royaal kaas (feta, geitenkaas, brie, mozzarella) of hummus of avocado of koud vlees (spekjes, ham, kip), gerookte zalm, makreel of garnalen of noten toe.

• Neem een broodmaaltijd in plaats van een warme maaltijd als warm eten u tegenstaat.

• Aardappelpuree, gebakken aardappelen, patates frites, pasta- of rijstgerechten leveren meer energie (calorieën) dan gekookte aardappelen.

• Gepaneerd vlees en gepaneerde vis zijn calorierijk.

• Jus kunt u afwisselen met een saus zoals champignonsaus, roomsaus of kerriesaus.

• Gratineer de groente met kaas.

• Van rauwe groenten raakt u sneller vol dan van gekookte groente. Als u rauwkost eet, doe er dan mayonaise of olie doorheen en/of voeg royaal kaas (geitenkaas, brie, mozzarella) of vleeswaren (spekjes, ham) of noten toe.

• Voeg aan eenpansgerechten zoals lasagne en ovenschotels extra vlees, vis, kaas en room toe.

• Neem als nagerecht volle melkproducten, roomijs, fruit met slagroom of kant-en-klare toetjes.

• Neem bij een vol gevoel het toetje een uur later. 

Adviezen voor tussendoortjes

Neem tussen de maaltijden door iets extra’s zoals een snack of een kleine maaltijd.

Eiwitrijke voorbeelden hiervan zijn:

• Beschuit, knäckebröd, crackers of toastjes royaal besmeerd en met eiwitrijk beleg als (smeer)kaas, (smeer)worst, paté, eiersalade, vissalade, pindakaas of notenpasta.

• Volle melkproducten, chocolademelk, kwark en kant-en-klare toetjes.

• Milkshake van volle melk, roomijs en fruit, roomijs.

• Blokje kaas, stukje worst, plakje vleeswaren, slaatje, saucijzenbroodje, worstenbroodje.

• Noten, pinda’s.

• Vis zoals haring, makreel, paling of een lekkerbekje. Voorbeelden van energierijke tussendoortjes met minder eiwit zijn;

• Krentenbrood, suikerbrood of ontbijtkoek royaal besmeerd met dieetmargarine of roomboter.

• Gebak, gevulde koek, amandelbroodje, stroopwafel, cake of andere koeken.

• Chocolade(repen), bonbons en candybars.

• Chips, zoute koekjes en bitterballen. 

Hoelang moet u een energie- en eiwitrijke voeding gebruiken?

Hebt u een normale eetlust, een gewenst gewicht en gaat het eten weer beter? Dan kunt u weer eten en drinken zoals u gewend was. Kijk voor adviezen voor goede voeding op www.voedingscentrum.nl of overleg met uw diëtist.

Zorgkosten uitklapper, klik om te openen

Contact uitklapper, klik om te openen

Het secretariaat is bereikbaar van maandag tot en met vrijdag van 8.00 – 12.15 uur en van 13.00 - 16.30 uur. Buiten de genoemde tijden kunt u een bericht inspreken op het antwoordapparaat of u kunt een e-mail sturen. Als u niet op de afgesproken tijd kunt komen, geef dit dan zo vroeg mogelijk aan ons door. Het secretariaat maakt dan een nieuwe afspraak met u. Wij proberen uw afspraak bij de diëtist te combineren met andere afspraken die u in het UMC Utrecht hebt. De spreekuren van de diëtisten zijn zoveel mogelijk op dezelfde dagdelen als de spreekuren van de behandelend arts.