Hans Merks, hoogleraar Pediatrische weke delen- en botsarcomen in het UMC Utrecht, sprak vrijdag 2 februari zijn oratie uit, getiteld ‘Kijk en verwonder’. Een rede over onderzoek naar sarcomen, diepere lagen die je pas gaat zien als je het door hebt en de zoektocht naar effectieve behandelingen voor kinderen. 

Read in English >

Van de 600 kinderen bij wie jaarlijks kanker wordt vastgesteld hebben zo’n 75 kinderen (12%) een sarcoom. Sarcomen zijn de tumoren in het steun- en bewegingsapparaat en van de weefsels die tussen organen in liggen. In veel gevallen is dit type kanker goed te genezen, maar wanneer deze is uitgezaaid of een hoog-risico profiel heeft, dan zijn de vooruitzichten niet goed. Hans Merks, onderzoeksgroepsleider in het Prinses Máxima Centrum: 'Om een sarcoom te kunnen behandelen moeten we op jonge leeftijd vaak ingrijpende operaties of bestralingen uitvoeren, waardoor bijvoorbeeld het gezicht, een arm of been ingrijpend verandert. Het is erg belangrijk om kinderen en hun ouders hier op diverse vlakken goed in te begeleiden; bij het maken van de juiste keuze en in de nazorg.’

Bewust waarnemen

Het belang van goed leren kijken, ervaarde Hans Merks in het jaar dat hij kunstgeschiedenis studeerde, halverwege zijn studie geneeskunde. ‘Ik heb daar veel bewuster leren kijken met oog voor context en wat die context kan toevoegen aan wat wij ervaren in wat we waarnemen.’ Toch koos hij voor specialisatie tot kinderarts, gevolgd door een fellowship Kinderoncologie, waar hij promoveerde op onderzoek naar tumorpredispositie bij kinderen aan de Universiteit van Amsterdam. Nog steeds heeft Hans Merks profijt van de wijze waarop hij tijdens zijn promotieonderzoek naar tumorpredispositie, systematisch heeft leren kijken naar kleinere en grotere vorm anomalieën (afwijkingen) van het menselijk lichaam.  Deze afwijkingen vertellen ons iets over hoe de prenatale ontwikkeling is verlopen. Het betreft vaak specifieke patronen van kleine signalen tegen een achtergrond van systeemafwijkingen in bijvoorbeeld de mentale ontwikkeling, of de afweer van de patiënt. Zoals voetballer Johan Cruijff het wel eens verwoordde: Je gaat het pas zien als je het doorhebt. ‘De klinische genetica heeft mij geleerd grotere verbanden te zien tussen ogenschijnlijk willekeurige afwijkingen bij een patiënt. Ik zie patronen en kan daardoor groepen van patiënten herkennen die bepaalde kenmerken delen.’ 

Inmiddels is hij al jaren werkzaam in het kinderoncologisch onderzoeksveld met als specialisatie de behandeling van en onderzoek naar sarcomen. Daarnaast is hij voorzitter van de European pediatric Soft tissue sarcoma Study Group (EpSSG) en vice-voorzitter van het EuroEwing Consortium (EEC). Sinds 2015 is hij Staflid van de afdeling Solide Tumoren in het Prinses Máxima Centrum.

‘Imaging biomarkers’

Ruim de helft van de kinderen met een sarcoom heeft een tumor in de weke delen. Dit zijn voornamelijk rabdomyosarcomen, oftewel spierceltumoren. De overige kinderen hebben een osteosarcoom of Ewing sarcoom, dat zijn bottumoren. Sarcomen komen in een grote verscheidenheid voor, er zijn in totaal meer dan 60 verschillende vormen bekend, die vaak elk hun eigen specifieke bij het ziektestadium passende behandeling nodig hebben.  

Een belangrijk onderdeel van de behandeling is een juiste vaststelling van het ziektestadium, ook wel stadiering genoemd, bij de diagnose. Daarnaast is het cruciaal het effect van de behandeling goed te monitoren. Samen met de collega’s van het UMC Utrecht en het Prinses Máxima Centrum focust Merks zich dan ook op het optimaliseren van de stadiering en het vinden van zogenaamde ‘imaging biomarkers’. ‘Ik verwacht dat we dankzij deze meetbare kenmerken op MRI- of FDG-PET scans, het risicoprofiel van een kind en het bijbehorende behandelplan beter vast kunnen stellen. Dit is voor ieder kind van belang, maar kan ons op internationaal trial niveau ook helpen eerder te zien of een nieuwe behandeling werkt of niet. Hiermee kunnen we onderzoek versnellen.’

Om ontwikkeling van nieuwe en gepersonaliseerde behandelingen te versnellen werkt Hans Merks samen met het team van de organoid-biobank in het PMC. Dit team ontwikkelt sarcoom-organoïden. Deze mini-tumoren maken onderzoek in het lab naar het ontstaan en de groei van sarcomen en het effect van verschillende medicijnen mogelijk. “Mijn doel is om zo het klinisch en translationeel onderzoek op het gebied van sarcomen te versnellen. Zowel de lokale als de nationale en internationale samenwerkingsverbanden zijn daarbij van groot belang.”