U hebt (risico op) ondervoeding. Dit komt doordat uw gewone voeding niet meer voldoende is of omdat u minder eet. Als u gewend bent vooral plantaardig te eten, is het lastig om voldoende eiwit, ijzer, B vitamines en calcium binnen te krijgen.
U vindt hier informatie over ondervoeding, energie- en eiwitrijke producten bij een (deels) plantaardige voeding, beweging, gewicht controle en het gebruik van dieetproducten.
U bent misschien al bekend met een dieet of past zelf uw voeding aan bij klachten. Combineer de adviezen met uw eigen dieet. Bent u nog niet onder behandeling bij een diëtist, maar heeft u wel advies nodig? Vraag dan aan uw arts een verwijzing naar de diëtist.
Waarom extra aandacht voor eiwit bij plantaardige voeding?
Bij ziekte is eiwit nodig om goed te functioneren en te herstellen. Eiwit bestaat uit kleinere bouwstenen: de aminozuren. Uw lichaam breekt eiwit af tot aminozuren en maakt hiervan eiwit dat nodig is voor bijvoorbeeld wondgenezing en herstel en opbouw van weefsel zoals spieren, botten en huid.
Er zijn verschillende soorten aminozuren:
Essentiële aminozuren: het lichaam kan deze niet zelf maken en moeten daarom uit voeding gehaald worden.
Niet-essentiële aminozuren: het lichaam maakt deze zelf.
Semi-essentiële aminozuren: onder normale omstandigheden maakt het lichaam deze zelf. Soms is dit niet genoeg (bijvoorbeeld bij groei, operaties en intensief sporten) en is aanvulling uit voeding nodig.
De eiwitkwaliteit van voeding wordt bepaald door de aminozuursamenstelling en de verteerbaarheid van de aminozuren in de darm. Doordat plantaardig eiwit minder essentiële aminozuren bevat is de eiwitkwaliteit van plantaardig eiwit vaak lager dan van dierlijk eiwit.
Bij een volledig plantaardige voeding (veganistisch) hebt u eiwit uit verschillende bronnen nodig om voldoende essentiële aminozuren binnen te krijgen. Granen (zoals brood, pasta en rijst) en peulvruchten (zoals bonen, erwten, linzen, soja, tofu en tempeh) bevatten andere essentiële aminozuren en vullen elkaar goed aan. Als u deels plantaardig eet (vegetarisch) zijn eieren en melkproducten goede eiwitbronnen.
Hoeveel eiwit hebt u nodig?
- Gezonde volwassenen hebben 0,8 gram eiwit per kg lichaamsgewicht nodig.
- Bij ziekte of behandeling is dit 1,2-1,5 gram eiwit per kg lichaamsgewicht.
- Als u volledig plantaardig eet heeft u nog meer nodig, namelijk 1,6-2,0 gram eiwit per kg lichaamsgewicht.
Waarom extra aandacht voor vitamines en mineralen bij plantaardige voeding?
Naast eiwit zijn ook vitamines en mineralen nodig voor het onderhoud, herstel en een goede werking van het lichaam. Als u weinig of geen dierlijke producten eet hebt u andere voedingsmiddelen nodig die ijzer, vitamine B12, B1 en B2 en calcium bevatten. Vitamine C zorgt voor een betere opname van het ijzer uit plantaardige producten. Goede keuzes zijn:
- Peulvruchten zoals bruine bonen, sojabonen, kikkererwten en linzen. Deze bevatten eiwit, ijzer en vitamine B1.
- Noten, pinda’s, pitten of zaden. Hierin zit eiwit, ijzer en vitamine B1.
- Tofu en tempé. Hierin zit eiwit, ijzer en vitamine B1.
- Seitan. Dit bevat eiwit en ijzer.
- Volkorenproducten (zoals volkorenbrood, volkorenpasta en zilvervliesrijst). Hierin zit ijzer, vitamine B1 en B2.
- Groenten. Hierin zit vitamine B1. Groene groenten (bijvoorbeeld spinazie, postelein, paksoi en snijbiet) bevatten meer ijzer. Sommige groenten (bijvoorbeeld broccoli, paksoi en boerenkool) bevatten meer calcium.
- Plantaardige zuivelvervangers; kies sojadrinks en -desserts deze bevatten eiwit en zijn verrijkt met calcium en vitamine B12. Biologische zuivelvervangers zijn vaak niet verrijkt met calcium. Dranken van haver, rijst, amandel en kokos bevatten weinig eiwit en zijn niet verrijkt met calcium of vitamine B12.
- Vegetarische of veganistische stukjes, balletjes en burgers. Een goed product bevat per 100 gram minimaal 10-12 gram eiwit, meer dan 0,8 mg ijzer, 0,06 mg vitamine B1 en/of 0,24 ug vitamine B12, maximaal 2,5 gram verzadigd vet en maximaal 1,1 gram zout.
- Plantaardige kaasvervangers gemaakt van noten en tofu; noten en tofu zijn eiwitrijk en bevatten weinig verzadigd vet. ‘Kaas’ gemaakt van kokosolie en vegetarische of vegan ‘vleeswaren’ bevatten vaak weinig eiwit en veel verzadigd vet.
- Als u volledig plantaardig eet is het advies om een vitamine B12-supplement te slikken (2,8 mcg per dag voor volwassenen). Neem ook een supplement als u met vitamine B12 verrijkte producten neemt.
- Vitamine C zorgt voor een betere opname van ijzer uit plantaardige producten. Neem bij de maaltijd groenten of fruit, die bevatten vitamine C.
- Roosvicee Ferro en Floradix bevatten toegevoegd plantaardig ijzer.
Als u vegetarisch eet:
- Melkproducten zoals melk, yoghurt, kwark en kaas. Deze bevatten eiwit, calcium, vitamine B1 en B2.
- Eieren. Hierin zit eiwit, ijzer, calcium en vitamine B1, B2 en B12.Vegetarische of veganistische stukjes, balletjes en burgers. Een goed product bevat per 100 gram minimaal 10-12 gram eiwit, meer dan 0,8 mg ijzer, 0,06 mg vitamine B1 en/of 0,24 ug vitamine B12, maximaal 2,5 gram verzadigd vet en maximaal 1,1 gram zout.
- Plantaardige kaasvervangers gemaakt van noten en tofu; noten en tofu zijn eiwitrijk en bevatten weinig verzadigd vet. ‘Kaas’ gemaakt van kokosolie en vegetarische of vegan ‘vleeswaren’ bevatten vaak weinig eiwit en veel verzadigd vet.
- Als u volledig plantaardig eet is het advies om een vitamine B12-supplement te slikken (2,8 mcg per dag voor volwassenen). Neem ook een supplement als u met vitamine B12 verrijkte producten neemt.
- Vitamine C zorgt voor een betere opname van ijzer uit plantaardige producten. Neem bij de maaltijd groenten of fruit, die bevatten vitamine C.
- Roosvicee Ferro en Floradix bevatten toegevoegd plantaardig ijzer.
Als u vegetarisch eet:
- Melkproducten zoals melk, yoghurt, kwark en kaas. Deze bevatten eiwit, calcium, vitamine B1 en B2.
- Eieren. Hierin zit eiwit, ijzer, calcium en vitamine B1, B2 en B12.
Neem dagelijks een van deze eiwitrijke producten bij de warme maaltijd
| Product | Hoeveelheid |
|---|---|
| Eieren | 2 stuks |
| Vegetarische/veganistische stukjes, balletjes en burgers | 100 gram |
| Peulvruchten | 135 gram |
| Noten (pinda's en pitten) | 25 gram |
| Tofu en Tempé | 75 gram |
Wat is ondervoeding? uitklapper, klik om te openen
Bij ondervoeding heeft uw lichaam een tekort aan voedingstoffen, vooral energie en eiwit. Het lichaam breekt dan reservevoorraden af om aan energie en eiwit te komen. Bij gezondheid is dit vetweefsel, bij ziekte vooral spierweefsel. Spieren zitten overal in het lichaam. In armen, benen, hart, longen, maag en darmen. Die zijn allemaal nodig om het lichaam goed te laten werken. Door ondervoeding daalt uw gewicht en vermindert uw conditie. Daardoor hebt u:
- minder spierkracht en bent u sneller moe,
- een verminderde werking van hart, hersenen, lever en nieren,
- een minder goede afweer,
- meer kans op complicaties,
- meer kans dat u de behandeling minder goed doorstaat,
- meer tijd nodig om te herstellen na ziekte of behandeling.
Ondervoeding komt vaak voor bij mensen die chronisch ziek zijn, een grote operatie of veel onderzoeken ondergaan en bij mensen met kanker. Ouderen hebben een groter risico omdat ze vaker ziek zijn en minder bewegen. Ondervoeding kan ook voorkomen bij overgewicht.
Waarom is voeding belangrijk bij ondervoeding?
Uw voeding levert energie in de vorm van calorieën. Energie is de brandstof die nodig is om het lichaam goed te laten functioneren. U kunt dingen doen, zoals lopen, fietsen en huishoudelijke werk. Naast calorieën is ook eiwit belangrijk. Eiwit is nodig voor het onderhoud en het herstel van het lichaamsweefsel zoals hart, hersenen, lever, nieren, bloed, huid en spierweefsel. Bij ziekte en behandeling heeft het lichaam vaak extra energie en bijna twee keer zoveel eiwit nodig om te herstellen en goed te kunnen functioneren.
Waarom is bewegen belangrijk bij ondervoeding?
Ook bewegen draagt bij aan het voorkomen en behandelen van ondervoeding. Regelmatig bewegen voorkomt spierafbraak en helpt bij het (weer) opbouwen van spieren. Bewegen zorgt voor een betere opname van eiwit in de spieren. Gebruik daarom na het bewegen een eiwitrijk product. Ook in uw slaap is er spieraanmaak. Neem daarom voor het slapen een eiwitrijk product. Overleg met uw (huis)arts of fysiotherapeut welke beweging of oefeningen bij u passen.
Hoe maakt u voeding energie- en eiwitrijker? uitklapper, klik om te openen
Maak de voeding energierijker door:
- Eet drie maaltijden per dag en meerdere tussendoortjes.
- Eet op vaste tijden en sla geen maaltijd over.
- Kies voor volle producten.
- Voeg een scheutje ongeklopte room toe aan koffie, soja- of erwtendrink, pap en (soja)yoghurt of aan soep, puree of (pasta)saus.
- Besmeer uw brood royaal met (plantaardige) margarine of roomboter.
- Neem dubbel beleg.
Maak de voeding eiwitrijker door:
- Gebruik eiwitrijke producten bij ieder eetmoment.
- Neem voor het slapen gaan een eiwitrijk product.
- Drinken gaat soms makkelijker dan eten. Probeer daarom bij ieder eetmoment een soja of melkproduct of een met eiwitverrijkte soja of melkproduct te nemen
- Eiwitverrijkte producten zijn te herkennen aan de term “rijk aan eiwit” of “high proteïne”.
Adviezen voor de broodmaaltijd
- In plaats van brood kunt u beschuit, knäckebröd, croissant, krentenbrood, suikerbrood, harde of zachte bolletjes, pannenkoeken of poffertjes nemen.
- Beleg het brood royaal met notenkaas, pindakaas, notenspread, tahin, hummus, avocado. Als u vegetarisch eet: volvette (smeer)kaas, roomkaas, brie, camembert, mozzarella, geitenkaas, gekookt ei, omelet of roerei.
- Als brood eten niet lukt, zijn pap, vla, yoghurt, drinkontbijt of smoothies van soja-, erwtendrink of volle melk goede alternatieven. Voeg ook eens muesli, havermout, granola, cruesli of cornflakes toe.
- Aan warme pap kunt u (plantaardige) margarine of roomboter toevoegen.
- Een maaltijdsoep (bijvoorbeeld erwten-, bruine bonen- en minestronesoep) is een goede vervanger van de maaltijd.
Adviezen voor de warme maaltijd
- De warme maaltijd wordt energierijker door (plantaardige) room, margarine, roomboter, (noten)kaas en olie toe te voegen aan groente, puree en saus.
- Kies gerechten die makkelijk te bereiden zijn en waar u trek in hebt. Als u te vermoeid bent om te koken kunt u kant-en-klaar maaltijden nemen.
- Aardappelpuree, gebakken aardappelen, patates frites, volkorenpasta- of zilvervliesrijst leveren meer energie (calorieën) dan gekookte aardappelen.
- Jus kunt u afwisselen met saus zoals champignon-, room- of kerriesaus.
- Van rauwe groenten raakt u sneller vol dan van gekookte groente. Als u rauwkost eet, doe er dan (plantaardige) mayonaise of olie doorheen en/of voeg royaal noten(kaas), hummus, avocado of kaas (geitenkaas, brie, mozzarella) toe.
- Probeer een (maaltijd)salade of broodmaaltijd als warm eten u tegenstaat.
- Neem als nagerecht volle soja- of melkproducten.
- Neem bij een vol gevoel het nagerecht een uur later.
Adviezen voor de tussendoortjes
Voorbeelden van eiwitrijke tussendoortjes zijn:
- Beschuit, knäckebröd, crackers of toastjes royaal belegt en met eiwitrijk beleg als pindakaas, notenspread, tahin, hummus, avocado. Als u vegetarisch eet: volvette (smeer)kaas, roomkaas, brie, camembert, mozzarella, geitenkaas of eiersalade.
- Noten, pinda’s, zaden en pitten.
- Blokjes notenkaas of kaas.
- Notenreep of eiwitrijke reep.
- Sojadessert, kwark of yoghurt.
- Smoothie of shake (kant-en-klaar) van soja, erwt of melk.
- Neem liever een beker sojadrink of melk dan een kop thee of water.
Voorbeelden van energierijke tussendoortjes met minder eiwit zijn:
- Krentenbrood, suikerbrood of ontbijtkoek royaal besmeerd met (plantaardige) margarine of roomboter.
- Gebak, koek, chocolade, bonbons.
- Chips, zoute koekjes, vegetarische bittergarnituur.
Dieetproducten uitklapper, klik om te openen
Als de adviezen onvoldoende zijn om uw gewenste gewicht te bereiken of te behouden, adviseert de diëtist vaak aanvullende energie- en/of eiwitrijke dieetproducten. Er zijn veel dieetproducten, zoals energie- en eiwitrijke (plantaardige) drinkvoeding. De diëtist of arts vraagt een machtiging aan voor de vergoeding door uw zorgverzekeraar.
Eiwitpoeder uitklapper, klik om te openen
U kunt extra eiwit aan voeding toevoegen door eiwitpoeder te gebruiken. Er zijn veel verschillende soorten eiwitpoeder. Eiwitpoeders van soja-, erwten- of wei-eiwit hebben de voorkeur. Let hierbij op een eiwitpercentage van 80-90%.
Gewicht uitklapper, klik om te openen
Gewichtscontrole is een goede manier om te zien of u voldoende energie uit uw voeding haalt.
- Eén- of twee keer per week wegen is genoeg.
- Weeg bij voorkeur op hetzelfde tijdstip en op dezelfde weegschaal; zonder jas, schoenen en andere zware kleding.
- Noteer uw gewicht.
- Is uw gewicht gelijk of bent u zwaarder geworden? Dan eet en drinkt u voldoende.
- Daalt uw gewicht? Dan eet en drinkt u (nog) niet voldoende.
- Houdt u vocht vast? Dan is uw gewicht geen goede maat. Overleg met uw arts of diëtist.
Meer informatie
Eiwittabel: eet u voldoende eiwit? Zie hiervoor de eiwittabel of vraag deze aan uw diëtist.
Bekijk de hoeveelheid en het aminozuurprofiel van uw maaltijd: voedingenbeweging.nu/aminofit/.
Kijk voor meer informatie over plantaardige voeding op www.voedingscentrum.nl.
Contact uitklapper, klik om te openen
Polikliniek Diëtetiek
Het secretariaat diëtetiek is op maandag t/m vrijdag van 8.00 - 12.15 uur en van 13.00 - 16.30 uur bereikbaar. Buiten de genoemde tijden kunt u een bericht inspreken op het antwoordapparaat of een mail sturen. Als u niet op de afgesproken tijd kunt komen, geef dit dan zo vroeg mogelijk aan ons door. Het secretariaat maakt dan een nieuwe afspraak met u. Het e-mailadres kan alleen gebruikt worden voor algemene vragen. In de e-mail mogen geen persoonlijke of medische gegevens staan, omdat e-mailen niet volledig privacy-veilig is.
Als patiënt van het UMC Utrecht hebt u toegang tot het patiëntportaal Mijn UMC Utrecht. U kunt via Mijn UMC Utrecht een bericht sturen naar uw diëtist. U krijgt dan binnen drie tot vijf werkdagen antwoord. U kunt inloggen in het Patiëntportaal Mijn UMC Utrecht met uw DigiD met sms-functie.